تمرین پرسشگری؛ ضامن اثربخشی در کلاس
پرسشگری یکی از عناصر ضروری و جدایی‌ناپذیر فرایند یادگیری است. به‌عنوان معلمان، دغدغه همیشگی ما این است که چگونه می‌توانیم کیفیت پرسشگری را در کلاس‌های خود بهبود بخشیم و با استفاده از پرسشگری اثربخش، سفر یادگیری دانش‌آموزان را از منطقه راحتی به منطقه یادگیری تسهیل کنیم. به همین دلیل، بر آن شدیم که اطلاعات خود در این زمینه که با مطالبی از کتاب «پرسشگری مارتین رنتون» آمیخته شده است، با شما به اشتراک بگذاریم و امیدواریم که این اطلاعات مفید واقع شود.
بعد از مطالعه فراوان، متوجه شدم که برای اثربخش کردن فرایند پرسشگری، باید آن را به‌عنوان روشی برای ایجاد گفت‌وگوی متمرکز در کلاس درس در نظر بگیریم و دانش‌آموزان را درگیر تفکر عمیق کنیم. جالب این است که دریافتم پرسشگری یک مهارت است و می‌توانم آن را تمرین کرده، یاد بگیرم و در آن ماهر شوم. نکته دیگری که ذهنم را به چالش کشید این بود که پرسشگری یک فرایند است و عمل مطرح‌کردن پرسش به‌صورت مجزا نیست، بلکه فرایند مطرح‌کردن مجموعه‌ای از پرسش‌ها است که بر مبنای پاسخ‌های دانش‌آموزان بنا می‌شود. به این صورت که ابتدا پرسشی را مطرح می‌کنید، به پاسخ آن گوش می‌دهید و با تعدادی گام سنجیده و دقیق، با پرسشی دیگر به آن واکنش نشان می‌دهید. این گام‌ها و پاسخ‌ها را در توالی معناداری کنار هم قرار می‌دهید و به‌این‌ترتیب یادگیری عمیق و بهتری را تسهیل می‌کنید. این همان هدف ما از پرسشگری اثربخش است.
بعد از دریافت نکات فوق، تصمیم گرفتیم سه مهارت را برای تمرین با شما به اشتراک بگذاریم تا به پرسشگران مؤثرتری تبدیل شویم:
1. مشخص کردن هدف از پرسشگری: اولین و مهم‌ترین مهارت این است که باید مقصد و هدف خود را از پرسشگری مشخص کنیم. هدف از پرسش نباید تنها متوقف کردن دانش‌آموز با یک پاسخ باشد، بلکه باید چالش‌برانگیز کردن او و توسعه گفت‌وگو در کلاس باشد. در واقع، نحوه واکنش ما به اولین پاسخ دانش‌آموز است که هدف را تعیین می‌کند. بنابراین، همیشه هدف خود را در ارتباط با یکی از این چارچوب‌ها بیان کنیم: دانش (شامل تشخیص آنچه دانش‌آموزان می‌دانند و شناسایی آنچه برای حرکت به جلو باید مدنظر قرار دهند)، فهمیدن (کمک به بچه‌ها برای تفکر درباره چگونگی و چرایی)، مهارت‌ها (تمرکز بر چگونگی رخ دادن یادگیری و عمل کردن بر اساس دانش و درک)، و نگرش‌ها (توسعه عادات تفکر خوب مانند آزاداندیشی). انتظارات سطح بالا، توالی تفکری را که در نظر دارید دانش‌آموزان در خود پرورش دهند، سازماندهی می‌کند و فرهنگی ایجاد می‌کند که در آن بچه‌ها هم به چالش کشیده می‌شوند و هم انتظار دارند به چالش کشیده شوند.
2. برنامه‌ریزی برای پرسش‌ها: پرسش‌های ترغیب‌کننده تفکر و استدلال، بدون برنامه‌ریزی به ذهن ما خطور نخواهند کرد. پس از قبل باید در مورد گفت‌وگو فکر کنیم. ما دانش‌آموزان خود را می‌شناسیم و احتمالاً پیش‌بینی می‌کنیم که وقتی پرسشی مطرح می‌کنیم، آن‌ها چه پاسخی خواهند داد. بنابراین باید نوعی توالی احتمالی در ذهن خود ایجاد کنیم؛ به‌گونه‌ای که به دنبال چالش‌برانگیز کردن تفکر بچه‌ها با انجام تکالیف و فعالیت‌هایی مانند «دست‌ها بالا»، «ابتدا تفکر کنید، سپس با گروه بحث کنید، و در نهایت با همه به اشتراک بگذارید»، باشیم تا تمامی دانش‌آموزان را درگیر کنیم. از بچه‌ها بخواهیم اولین پاسخ خود را یادداشت کنند و در پایان توالی، دوباره بعد از اینکه یادگیری رخ داد، پاسخ خود را بنویسند. به این ترتیب پیشرفت خود را بسنجند و ما نیز متوجه شویم که پرسشگری چگونه تفکر آن‌ها را به جلو سوق داده و مشارکت بیشتری را جلب کرده است.
3. یادگیری سکوت کردن: مهارت سوم این است که یاد بگیریم سکوت کنیم. این مهارت یک گام اساسی در تسهیل یادگیری محسوب می‌شود. وقتی به وضعیت فعلی دانش‌آموزان گوش می‌دهیم، متوجه می‌شویم چه زبانی را می‌دانند، چه زبانی را نمی‌دانند، چه برداشت‌های نادرستی دارند و چگونه به چالش‌های جدید پاسخ می‌دهند. هدف از سکوت، گوش‌دادن و ایجاد فرصت تفکر برای دانش‌آموزان است.
برای عملی‌تر کردن جملات خود، مثال‌هایی از توالی‌های پرسشگری که هرکدام هدف متفاوتی دارند، بیان می‌کنیم.
همکاران عزیز، بار دیگر تأکید می‌کنیم که هدفتان را از پرسشگری مشخص کنید. پرسشگری بدون هدف، غالباً کوتاه است و به نتیجه نمی‌رسد. اثربخش‌ترین پرسشگری، هدفش درگیرکردن و مشارکت حداکثری دانش‌آموزان در فرایند یادگیری عمیق و مستدل است. این شرایط با کمک مهارت‌های پرسشگری باکیفیت بالای شما تسهیل می‌شود. می‌توانیم کیفیت پرسش را باتوجه‌به شرایط توالی‌ای که در آن قرار گرفته‌ایم و اثربخشی آن توالی در سوق‌دادن دانش‌آموزان به سمت هدف موردنظر، تعیین کنیم.
حرف آخر:
معلمان خوب باید پرسش‌هایی مطرح کنند که نگرش پرسشگرانه را در مورد شنیدن‌ها، خواندن‌ها و دیدن‌ها در دانش‌آموزان خود پرورش دهند، تفکر خوب را ایجاد کنند و یادگیری عمیق‌تری را تسهیل کنند. همچنین باید سفر یادگیری را از منطقه راحتی به منطقه یادگیری تسهیل نمایند.
