فریب‌های دیجیتال
توسعۀ شتابان رسانه‌های اجتماعی در یک دهۀ اخیر انتقادات فراوانی را در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی در سرتاسر جهان برانگیخته است. اندیشمندان و پژوهشگران بارها اثرات استفادۀ ناصحیح از این رسانه‌ها در زندگی شخصی و خانوادگی و تبعات ناگزیر آن را در عرصۀ اجتماعی بررسی و نقد کرده‌اند. معلم سواد رسانه‌ها، در کنار آموزش کاربری مسئولانه این ابزارها، باید کمی از این رویکردهای انتقادی را در کلاس به بچه‌ها معرفی کند تا از خوش‌بینی بدخیم نسبت به این محصولات دنیای اطلاعاتی فاصله بگیرند. طرح نظرات انتقادی خود طراحان این شبکه‌های اجتماعی از جذاب‌ترین دست‌مایه‌ها برای گفت‌وگوی کلاسی است. آیا برای شما هم پیش‌آمده است که حین استفاده از یک برنامه یا رسانه اجتماعی متوجه شوید طراحی آن به‌عمد به‌گونه‌ای است که شما را به کاری خاص که نمی‌خواهید سوق می‌دهد؟ اجبار بر کلیک روی تبلیغات، خریدهای اضافی، ثبت‌نام‌های پیش‌فرض و… به این‌گونه کلک‌ها برای فریب کاربران «قلاب» می‌گویند.
مستند داستانی «معضل اجتماعی» به کارگردانی جف اورلووسکی در سال 2020 تولید شده است. نام این فیلم به‌نوعی نشان‌دهندۀ موضوع و موضع فیلم است. این مستند نگاهی انتقادی به پدیدۀ نوظهور شبکه‌های اجتماعی و آسیب‌هایی که به جامعه وارد کرده‌اند، دارد. این مستند تأثیر الگوریتم‌های گوگل و سایر شبکه‌های اجتماعی را بر مردم و نحوه به‌غلط انداختن مخاطبان را بررسی می‌کند. در «معضل اجتماعی»، چند نفر از مدیران ارشد کمپانی‌های شبکه‌های اجتماعی جلوی دوربین نشسته و از احساس خطر دربارۀ آیندۀ شبکه‌های اجتماعی حرف می‌زنند. نکته جالب‌توجه در این مستند، حضور همین چهره‌هاست: گویی یک مخترعِ پشیمان، برای کاستن از بار گناه یا پیشگیری از گسترش ویرانی ناشی از اختراعش، لب به اعتراف و هشدار بازکرده است!
طبق ادعای کارشناسان این مستند، شبکه‌های اجتماعی برای سودآوری بیشتر، به اعتیاد کاربران دامن می‌زنند. آنها با داده‌کاوی از داده‌های مخاطبان استفاده می‌کنند تا مردم را هرچه بیشتر آنلاین نگه دارند و از این طریق، به آگهی‌دهندگان تضمین دهند آگهی‌هایشان تا فلان اندازه رؤیت شود. تریستان هریس، از طراحان سابق شرکت گوگل، یادآوری می‌کند که همواره «اخلاق» جزو اولویت‌های کاری‌اش بوده است، ولی مشکل اینجاست که اخلاق و وجدان با سود اقتصادی همخوانی ندارد! لذا مردم را به هر ترتیب که شده با «گول‌زننده‌های دیجیتال» سرگرم نگه می‌دارند. این کار هرچقدر هم از نظر اخلاقی درست نباشد، برای بالابردن میزان درآمد ماهانۀ شرکت مفید است.
در طول این فیلم دربارۀ کاربری رسانه‌های اجتماعی توصیه‌های خوبی به مخاطبان ارائه می‌شود؛ مانند خاموش‌کردن اعلان‌های دیجیتال، محدودکردن یا حتی پاک‌کردن رسانه‌های اجتماعی وقت‌گیر، استفاده از موتورهای جست‌وجو که کاربران را رصد نمی‌کنند، توجه‌کردن به توصیه‌های ویدئویی خودکار، نبردن دستگاه‌های دیجیتال به رختخواب، استفاده از افزونه‌های مرورگری که توصیه‌های هوش مصنوعی را مسدود می‌کنند و گردش در طبیعت به‌جای چرخیدن بی‌هدف در شبکه‌ها.
یادداشت‌ها
1. . The Social Dilemma
2. . Data mining
